Paus Franciscus publiceerde in mei 2015 zijn encycliek “Laudato Si”, over de zorg voor het gemeenschappelijk huis. Ik woonde 30 oktober j.l. de studie-werkdag “Laudato Si’ bij in de drie Ranken te Apeldoorn en schafte de vertaling van deze encycliek aan, die gepubliceerd werd als Kerkelijke Documentatie 2015 / nummer 2 en besteld kan worden bij het bisdom Breda, Veemarktstraat 48, 4811 ZH Breda, mailadres: bestel@rkk.nl. De prijs is 15 euro, inclusief porto.

Professor dr. Fred van Iersel hield een inleiding over deze encycliek en er waren die dag diverse momenten van uitwisseling. Voor mij als niet-katholiek was het een boeiende dag en bijzonder interessant om wat meer te weten over hoe men actief hiermee bezig is binnen de katholieke kerk en hoe deze paus zich manifesteert en zijn ambt uitoefent. Wie mij beter kent weet dat ik zeer kritisch tegenover kerkelijke instituten sta, gezien het diverse onheil dat zij al eeuwen lang over de gelovigen hebben uitgestort en de wijze waarop zij zich ten koste van hen verrijkt hebben. Dat vindt nog steeds plaats, maar er zijn zeker ook goede dingen gedaan en dat gebeurt gelukkig nog steeds. Al het goede en de goeden dus niet te na gesproken. Een kritische houding die ook door vele katholieken gedeeld wordt, als het gaat om hetgeen namens en in de katholieke kerk plaatsvond en nog steeds aan de orde is. Na het lezen van deze encycliek blijft bij mij de vraag hangen wat de katholieke kerk met al haar rijkdom doet en welk programma het Vaticaan heeft om de armen te helpen. Op internet zijn er diverse artikelen over haar rijkdom te vinden, maar de katholieke kerk heeft in ieder geval miljarden om uit te delen. Een encycliek schrijven is een ding, maar welke bijdrage levert het Vaticaan verder ter realisatie daarvan? Tot zover deze positief-kritische kanttekening en de vraag die ik heb. De encycliek is uiterst boeiend om te lezen en alle respect voor deze paus. Hij zegt waar het op staat. Ik beveel de hiervoor genoemde uitgave dan ook van harte aan.

Voor hen die nu geen behoefte hebben aan deze ca. 140 bladzijden, met naar schatting zo’n 60.000 woorden, is het wellicht overkomelijk om dit lange blog te lezen, waarin ik een uittreksel geef van deze encycliek in ruim 3000 woorden. Vanaf 1.2. tot 1.10. geef ik dus letterlijk en vrijwel letterlijk de uitspraken van paus Franciscus weer. Alleen het cursief gedrukte is van mijzelf. De indeling in tien thema’s is van mijzelf en een ander zal ongetwijfeld tot een ander uittreksel komen, met geheel andere accenten. Ik nodig niet alleen de bezoekers van deze dag, maar eenieder graag uit op dit blog te reageren.

1. Waar gaat deze encycliek over? Wat is van belang om te weten daarvan?

1.1. Synchroniciteit

Wat mij ten eerste opviel is dat de paus thema’s aanroert, die ik ook bespreek in mijn nieuwe boek:”Eenheid in verscheidenheid”. Dat vind ik dan weer een mooi voorbeeld van synchroniciteit, daar ik niet eens wist dat de paus deze encycliek geschreven had. Dat vind ik ook bemoedigend, want het thema eenheid in verscheidenheid leeft dus in de kosmos en wellicht zijn er katholieken die benieuwd zijn naar hoe een en ander vertaald wordt naar de praktijk. Tevens sluit ik niet uit dat deze paus enthousiast wordt over het Ennisme: de filosofie van de Verbinding. Of dat ertoe zal leiden dat mijn boek wordt aanbevolen in een volgende encycliek is nog maar de vraag natuurlijk 🙂 De wens is de vader van de gedachte nietwaar. Een doorbraak in de wereld is namelijk dringend gewenst. Dat is paus Franciscus geheel met mij eens. Maar je verneemt meer over het Ennisme als mijn boek verschenen is, dat ik binnenkort wil uitgeven.

1.2. Een integrale, universele aanpak

De encycliek geeft op indringende wijze aan wat er met de aarde aan de hand is. Een echte maatschappelijke en morele vooruitgang is noodzaak. We moeten de structurele oorzaken van het disfunctioneren van de wereldeconomie opheffen en daarbij alle aspecten onder de loep nemen. Zorg voor de natuur, gerechtigheid jegens de armen, inzet in de samenleving en innerlijke vrede zijn niet van elkaar te scheiden. Een integrale ecologie is alleen tot stand te brengen als we ons verbinden met het wezenlijke van de mens. Al het geschapene heeft een gemeenschappelijke oorsprong en de paus roept ons op open te staan voor verbazing en verwondering en voor de schoonheid van de schepping. Het leven is een gave en een authentieke menselijke ontwikkeling heeft een moreel karakter. De wereld is meer dan een probleem dat moet worden opgelost, het is een vreugdevol mysterie. (Dat is een uitspraak waarmee de paus het lijden overstijgt). Hij doet daarbij de oproep om ons te verenigen in een nieuwe universele solidariteit, de dialoog aan te gaan en op zoek te gaan naar een houdbare en integrale ontwikkeling. Ieder mens heeft in dit proces een eigen verantwoordelijkheid. Technologie en economie bieden, zowel op zich als met elkaar, niet de oplossing als zij niet in staat zijn het mysterie te zien van de vele verbanden die bestaan tussen de dingen. Alle levende soorten vormen een netwerk en alles in de wereld staat in nauw verband met elkaar. Fragmentarische en geïsoleerde kennis kan een vorm van onwetendheid worden, als zij zich ertegen verzet te integreren in een bredere visie op de werkelijkheid! De natuur staat niet los van ons. Wij zijn hierin opgenomen, wij zijn een deel ervan en wij zijn ermee verweven. Gegeven de omvang van de noodzakelijke veranderingen is het niet meer mogelijk een specifiek en onafhankelijk antwoord op ieder gedeelte van het probleem te vinden. Het is fundamenteel om integrale oplossingen te zoeken. Voor ons bestaan zijn we van het geheel afhankelijk. Het geheel is meer dan het deel. We moeten vanuit een breder perspectief naar de werkelijkheid kijken.

1.3. Verantwoordelijkheid en visie

De paus wijst vervolgens indringend op de vervuiling, het dumpen van afval en de gevolgen van de wegwerpcultuur. Het zijn de ontwikkelingslanden die getroffen zullen worden door de ernstigste effecten van de klimaatveranderingen. Velen hebben geen toegang tot veilig drinkwater, hetgeen een fundamenteel en universeel recht is van de mens. Hen wordt het recht op leven ontzegd en velen worden aangetast in hun waardigheid. Mensen die de ellende ontvluchten worden veelal niet als vluchtelingen erkend en worden niet geholpen. We nemen onvoldoende de verantwoordelijkheid voor onze medemensen. De machtigen concentreren zich op het verhullen van de problemen en het verbergen van de symptomen. De paus waarschuwt tegen de desastreuze gevolgen van het verlies van de biodiversiteit door het oneigenlijke ingrijpen van de mens, waardoor ook veel schoonheid verloren gaat. De zorg voor de ecosystemen vraagt om een lange termijnvisie, i.p.v. snel en gemakkelijk economisch gewin – bijvoorbeeld door een aantal multinationals – waarbij men de rest van de huidige en toekomstige generaties de kosten van verwoesting van het milieu laat betalen. De paus noemt o.a. de oceanen, die we veranderd hebben in onderaardse kerkhoven. Omdat alle schepselen met elkaar verbonden zijn, moeten we van ieder schepsel de waarde met liefde en verwondering erkennen. We hebben elkaar nodig en hebben een verantwoordelijkheid voor elkaar en al het geschapene. De relatie van ieder persoon met zichzelf bepaalt de wijze waarop hij met de ander en het milieu in relatie treedt. (Een belangrijke verwijzing naar persoonlijk leiderschap)

1.4. Wijsheid, evenwicht en verbondenheid

De groei van de laatste twee eeuwen heeft niet geleid tot een integrale vooruitgang en verbetering van de kwaliteit van leven. Er zijn teveel symptomen van maatschappelijk verval en verlies van de sociale gemeenschap. We moeten weer wijs gaan leven, dieper nadenken en edelmoedig liefhebben en elkaar ontmoeten. Werkelijke contacten moeten we niet vervangen door kunstmatige, digitale contacten, waardoor we geen contact meer maken met de angst, onzekerheid en de vreugde van de ander en het isolement toeneemt. Het gebrek aan evenwicht leidt tot de vroegtijdige dood van veel armen. Er is veel te weinig aandacht voor de gemarginaliseerden in de wereld. Ongelijkheid treft niet alleen individuen, maar hele landen en verplicht ons om na te denken over een ethiek van internationale verhoudingen. De overconsumptie van de rijke landen en de export van vast en vloeibaar giftig afval naar ontwikkelingslanden, gaan ten koste van die landen en berokkenen enorme schade aan mens en milieu. We moeten ons meer bewust zijn van het feit dat wij één menselijke familie zijn.

1.5. Leiderschap en toekomstperspectief

We beschikken nog niet over de noodzakelijke cultuur om de crises het hoofd te bieden en leiderschap is nodig om de wegen te wijzen voor de huidige en toekomstige generaties. Het is noodzakelijk een systeem van normen te scheppen dat de bescherming van ecosystemen verzekert en zorgt voor vrijheid en gerechtigheid. De politiek moet zichzelf niet langer onderwerpen aan de technologie en de economische belangen van groepen, die hun eigenbelang laten prevaleren boven het algemeen welzijn en die informatie manipuleren om hun eigenbelang niet benadeeld te zien. En zelfs het middel van oorlogvoering niet schuwen. Er is behoefte aan nieuwe, perspectief biedende toekomstscenario’s. Een verscheidenheid aan inbreng kan daarbij leiden tot een vruchtbare dialoog en een multidisciplinaire aanpak leidt tot integrale antwoorden. De mens dient de aarde niet aan zich te onderwerpen, maar die te bewaken, te verzorgen en te beschermen. Ieder mens heeft zijn eigen goedheid en volmaaktheid en levert diens eigen bijdrage aan het geheel. Dat biedt hoop. Onbegrensde materiële vooruitgang is een mythe. Wij dienen onze beperkingen te kennen en respectvol om te gaan met de aarde die ons gegeven is.

1.6. Relaties en de kwaliteit van leven

In dit heelal, dat bestaat uit open systemen die met elkaar in verbinding treden, kunnen wij ontelbare vormen van relatie en deelname ontdekken. Het heelal is vervuld van potenties, die vernieuwing mogelijk maakt. We zijn allemaal op weg naar een gemeenschappelijk doel: terug naar onze oorsprong. Niemand is overbodig. We dienen onze eigen identiteit terug te vinden. In alles en iedereen ligt een wijze les, die we kunnen ontdekken door te luisteren. We moeten onszelf in relatie tot de andere schepselen zien en de verscheidenheid van de dingen in hun vele relaties aanvaarden. Alles is onderling van elkaar afhankelijk en staat met elkaar in relatie. Geen enkel schepsel heeft aan zichzelf genoeg. De paus roept op om vooral verontwaardigd te zijn over de geweldige ongelijkheid die er onder ons mensen bestaat. We moeten niets en niemand uitsluiten of bevoorrechten. Iedere wreedheid tegenover welk schepsel dan ook is in strijd met de menselijke waardigheid. Wij zijn met elkaar verbonden in een wonderbaarlijke pelgrimstocht en dienen de mensenrechten en de rechten van de naties en volken te respecteren. We dienen alle fundamentele menselijke relaties weer gezond te maken. Open te staan voor de ander en een dialoog aan te gaan en de ander lief te hebben. Dat is de grote adel van de mens. We dienen relaties met elkaar aan te gaan o.b.v. vertrouwen, betrouwbaarheid en het naleven van regels, die onontbeerlijk zijn voor ieder samen leven van burgers. Als alles met elkaar in relatie staat, brengt ook de kwaliteit van de instituties gevolgen met zich mee voor het milieu en de kwaliteit van menselijk leven. Verschillende landen worden bestuurd door een wankel institutioneel systeem ten koste van het lijden van de bevolking en ten gunste van hen die verdienen aan deze stand van zaken. Wetten zijn dan dode letters en worden geschonden. Wat in de ene streek gebeurt heeft direct of indirect invloed op andere streken. Drugs die gebruikt wordt in welvarende landen is bijvoorbeeld afkomstig uit verarmde gebieden. We moeten naar integrale verbetering van de kwaliteit van leven.(De regie verstevigen in leven, wonen en werken)

1.7. Creativiteit en bewust zijn

Wetenschap en techniek zijn een schitterend product van menselijke creativiteit. Zij brengt het schone voort en brengt de mens naar de wereld van de schoonheid. Maar zij geeft de mens ook een huiveringwekkende macht, die zij ten kwade kunnen inzetten. Denk bijvoorbeeld aan atoomenergie, de biotechnologie, de informatica en de kennis van ons DNA. Dat wijst ons op onze morele verantwoordelijkheden, onze waarden en ons geweten, het belang van zelfkennis en het besef van onze grenzen. De paus geeft aan dat de mens niet volledig autonoom is: Zijn vrijheid wordt ziek, wanneer hij zich overgeeft aan de blinde krachten van het onbewuste, van de onmiddellijke behoeften, van het egoïsme, van het brute geweld. Het ontbreekt de mens aan een solide ethiek, een cultuur en een spiritualiteit die hem werkelijk grenzen stellen en hem binnen een heldere zelfbeheersing beteugelen.(Het Ennisme: De filosofie van de verbinding, biedt nieuwe perspectieven t.a.v. ethiek, cultuur, spiritualiteit en bewust worden, bewust zijn en bewust doen)

We moeten technologie en wetenschap niet gebruiken om de ander te overheersen, of met het oog op opbrengsten, zonder daarbij rekening te houden met de eventuele negatieve gevolgen voor mens en natuur. Men realiseert zich onvoldoende wat de diepste oorzaken zijn van de huidige onevenwichtigheid. Dit verhindert ons om adequate wegen te ontdekken om de meest complexe problemen op te lossen. Een andere kijk, een ander denken, een andere politiek, een ander opvoeding, een andere levensstijl, een andere spiritualiteit en andere wetenschappelijke en economische uitgangspunten zijn noodzakelijk. We moeten niet zaken isoleren die in werkelijkheid met elkaar verbonden zijn en de ware en diepste problemen van het wereldsysteem niet verbergen. Het is echter mogelijk de blik te verruimen en de menselijke vrijheid is in staat de technologie te beperken, haar richting te geven en haar ten dienste te stellen van een ander type vooruitgang, gezonder, menselijker, socialer en meer integraal. We dienen ons te bezinnen op de zin en het doel van de invloed van de mens op de werkelijkheid in leven, wonen en werken. Ervan afzien te investeren in mensen om meer onmiddellijke winst te bereiken is een zeer slechte zaak voor de samenleving. Ondernemerschap, dat een zeer nobele roeping is, kan een zeer vruchtbare bijdrage leveren aan verbetering van de wereld door het scheppen van arbeidsplaatsen en de omgeving een impuls te geven. Alles wat wij doen dient gedaan te worden vanuit eerbied voor de heelheid van de schepping. We kunnen ingrijpen in de natuur, als we dit doen om haar te helpen zich te ontwikkelen overeenkomstig haar wezen. Techniek en ethiek zijn onafscheidelijk met elkaar verbonden.(Tip: lees deze alinea zin voor zin nog een keer. Het is essentieel wat de paus hier schrijft)

1.8. Eenheid in verscheidenheid

Men moet de geschiedenis, de cultuur en de architectuur van een bepaalde plaats integreren en daarbij de oorspronkelijke identiteit ervan waarborgen. Het gaat om cultuur in haar levende, dynamische en participatieve betekenis. De immense culturele verscheidenheid is een schat van de mensheid. Evenals het leven en de wereld moet ook de zorg van de wereld flexibel en dynamisch zijn. Puur technische oplossingen dreigen te kijken naar symptomen, die niet de diepste problemen raken. Ontworteling kunnen we bestrijden door menselijke relaties van nabijheid en warmte te ontwikkelen, waardoor men zich opgenomen voelt in een netwerk van communicatie en verbondenheid. Zo houdt de ander op een vreemdeling te zijn en kan men hem zien als een deel van “ons” dat wij samen vormen. Algemeen welzijn is een beginsel dat een centrale en één makende rol speelt in de sociale ethiek. Zowel groepen als individuen kunnen daardoor hun eigen volmaaktheid vollediger en vlugger bereiken. Het algemeen welzijn veronderstelt het respect voor de menselijke persoon, met al diens rechten. Schending ervan leidt tot geweld. Solidariteit is een fundamentele ethische vereiste voor een daadwerkelijke verwerkelijking van algemeen welzijn. Zonder solidariteit tussen generaties is er geen sprake van duurzame ontwikkeling. Wij dienen een planeet door te geven die bewoonbaar is. Voor volgende generaties en omwille van onze waardigheid.

We kunnen komen tot waarachtige oplossingen als we die zoeken vanuit een wereldomvattend perspectief en als zijnde een gemeenschappelijk project. Een mondiale consensus is onontbeerlijk. De mens in de 21^e eeuw kan de edelmoedige mens zijn die de eigen verantwoordelijkheden op zich neemt. Het oplossen van de wereldproblematiek vereist oprechtheid, moed en verantwoordelijkheid. Landen die problemen hebben veroorzaakt hebben daarbij een grotere verantwoordelijkheid om bij te dragen aan de oplossing van die problemen. Het is dringend noodzakelijk internationale verdragen tot stand te brengen en die na te leven. En wereldwijde regulerende kaders. Een politiek wereldgezag is noodzakelijk, die internationale strategieën bevordert. Door een goede politieke en institutionele structuur kunnen goede praktijken worden aangemoedigd, wordt de creativiteit die nieuwe wegen zoekt gestimuleerd en wordt het gemakkelijker om tot persoonlijke en collectieve initiatieven te komen. Kortzichtig machtsdenken remt de vooruitgang. De politiek moet handelen o.b.v. grootse beginselen, die het algemeen welzijn op lange termijn dienen. Men kan niet denken aan uniforme recepten, omdat er specifieke problemen en beperkingen in ieder land en iedere streek zijn. Maar het gaat om het basis uitgangspunt van een integrale aanpak. (Een mooi pleidooi in feite voor een multidisciplinaire aanpak en om uit te gaan van universele beginselen, waarin we ons verbonden weten)

De beste maatregelen zullen falen wanneer grote doeleinden ontbreken, evenals waarden en een humanistische levenshouding die in staat zijn iedere maatschappij een nobele en edelmoedige oriëntatie te geven. Op interdisciplinaire, transparante, en van iedere economische en politieke druk onafhankelijke, wijze kunnen we tot de gewenste oplossingen komen. Met eerlijke en waarachtige informatieverstrekking aan iedere belanghebbende. Leidend tot integrale ontwikkeling en ontplooiing. Dat kan alleen op basis van nieuwe criteria, die de menselijke droom doen uitkomen, met een creativiteit die in staat is opnieuw de adeldom van de mens te doen bloeien. We moeten vooruitgang opnieuw definiëren. Door een multidisciplinaire dialoog komen we tot eenheid in verscheidenheid. Eenheid gaat boven conflict. Laten we op zoek gaan naar die inzichten die bestemd zijn voor alle tijden en een motiverende kracht hebben, die steeds nieuwe horizonten opent. Godsdiensten dienen met elkaar in dialoog te gaan, gericht op de zorg voor de natuur, de bescherming van de armen en het bouwen aan een netwerk van respect en broederschap. Ook de dialoog tussen de verschillende wetenschappelijke disciplines en tussen de diverse ecologische bewegingen is onontbeerlijk. De werkelijkheid is belangrijker dan het idee. (Deze alinea zou een mooi voorwoord voor mijn nieuwe boek kunnen zijn. De synchroniciteit is bijzonder).

1.9. Persoonlijk leiderschap

Voor alles moet de mens veranderen. Het ontbreekt aan het bewustzijn van een gemeenschappelijke oorsprong, een elkaar toebehoren en een door alleen gedeelde toekomst. Dit basale bewustzijn leidt tot een nieuwe levensstijl en tot herstel. De postmoderne mensheid heeft geen zelfkennis die haar richting kan geven en men beleeft dit gebrek aan identiteit met angst. Mensen kunnen egocentrisch en hebzuchtig zijn en hun geweten afsluiten, maar ook het goede doen en kiezen voor de waarheid en de schoonheid. Niets kan het goede volkomen te niet doen. Het Handvest van de Aarde riep in het jaar 2000 ons allen op een tijd van zelfvernietiging achter ons te laten en opnieuw te beginnen, maar wij hebben nog geen universeel bewustzijn ontwikkeld dat dit mogelijk maakt. Het goede te doen en onze eigen bijdrage te leveren aan het geheel geeft ons onze waardigheid terug en maakt het de moeite waard om hier te leven. Meer aandacht voor schoonheid en die te koesteren helpt daarbij. Als we tot diepgaande verandering willen komen moeten we voor ogen houden dat denkmodellen werkelijk van invloed zijn op ons gedrag. We moeten een nieuw mensbeeld ontwikkelen en een nieuwe visie op het leven, de maatschappij en onze relatie met de natuur. De paus roept daarbij op tot innerlijke bekering, nederigheid en een bevrijdende soberheid. En roept ons tevens op het individualisme te overwinnen, een andere, evenwichtige levensstijl tot stand te brengen en na te denken over onze idealen. Beleef alles met serene aandacht en wijd je aan ieder ogenblik als aan een goddelijk geschenk, dat ten volle moet worden beleefd. Wij hebben elkaar nodig en hebben een verantwoordelijkheid jegens elkaar en de wereld. Het is de moeite waard om goed en eerlijk te zijn. Schoonheid is en wordt overal zichtbaar, als wij ons ook rust gunnen en het leven vieren.

1.10. De regie in leven, wonen en werken

Paus Franciscus geeft aan dat we scheppend kunnen zoeken naar het schone en echte menselijkheid, die uitnodigt tot een nieuwe synthese. We moeten terug naar de intrinsieke waarde van de wereld en de grote doeleinden. Men wacht op een nieuwe synthese, die de valse vormen van dialectiek van de laatste eeuwen overwint. Het is van belang om de objectieve waarheid en de universeel geldige beginselen te erkennen. Tot zover hem citerend is dit wat het Ennisme: de filosofie van de verbinding o.a. biedt. Deze encycliek is een prachtig voorbeeld van synchroniciteit, want het is alsof hij een pleidooi schrijft voor het Ennisme; de filosofie van de verbinding en hij zou zo een voorwoord kunnen schrijven voor mijn boek “Eenheid in verscheidenheid”. Er zijn veel raakvlakken, want ook in deze encycliek gaat het in feite om Vertrouwen, Verbondenheid en Vitaliteit. En over perspectiefvol en persoonlijk leiderschap en een multidisciplinaire benadering. Hoe de postmoderne mens tot zelfkennis en persoonlijk leiderschap, en daardoor tot perspectiefvol leiderschap en een luisterrijke toekomst kan komen, geeft de paus niet aan. In mijn boek geef ik de inzichten en handvatten hoe we in leven, wonen en werken de regie steviger ter hand kunnen nemen. Daarbij een instrumentarium en methodiek biedend die universeel toepasbaar zijn, ongeacht welke levensbeschouwing men heeft. Ieder diens eigen bijdrage nietwaar.

Gelukkig kunnen we ook buiten de eucharistieviering om het glas heffen 🙂 Met dank aan paus Franciscus voor deze rondzendbrief. Laten we proosten op een wereldwijde solidariteit op basis van Vertrouwen, Verbondenheid en Vitaliteit. Het Leven schenkt ons daartoe de benodigde innerlijke kracht en Licht. Ben je nu ook nieuwsgierig naar mijn boek en wil je weten wanneer het verschijnt, stuur dan een mailtje naar me: bjpvandermieden@pyramide.nl en ik houd je op de hoogte. Onderstaand kun je je reactie geven op dit artikel. Ik hoop op een levendige uitwisseling.