De Artikelen 13 t/m 16 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens gaan over onze keuzevrijheid: We hebben allemaal het recht om ons vrijelijk te verplaatsen en te vertoeven binnen de grenzen van elke Staat. En het recht welk land ook, inclusief het eigen land, te verlaten en daarnaar terug te keren. We hebben tevens allemaal het recht om in andere landen asiel te zoeken. Strafvervolging is daarbij wel mogelijk bij een misdrijf van niet-politieke aard of handelingen in strijd met de doeleinden en beginselen van de Verenigde Naties. We hebben het recht op een nationaliteit en om die te veranderen en niemand mag willekeurig diens nationaliteit worden ontnomen. Iedere volwassene heeft, zonder enige beperking in aard of status, het recht te trouwen en een gezin te stichten. Een huwelijk kan slechts worden gesloten met de vrije en volledige toestemming van beide partners en mannen en vrouwen hebben dezelfde (huwelijks)rechten.

Keuzevrijheid is een zegen. Wanneer wordt het een probleem?

We mogen ons gelukkig prijzen dat we in een democratie leven waarin we vrijheid van keuze hebben. De consumptiemaatschappij is zover doorgeslagen in overdaad dat we hier zelfs kunnen lijden aan keuzestress. Een bizarre welvaartsziekte. In beginsel is het hebben van keuzemogelijkheden een vorm van vrijheid. Keuzevrijheid is een vorm van geluk. Door overdaad aan informatie en mogelijkheden, waardoor we niet meer weten hoe we tot een juiste of de beste keuze kunnen komen, kunnen we keuzevrijheid als een probleem ervaren. Ik blijf zelf, ondanks de vele klachten die ik heb gehad, bij mijn telefoonmaatschappij, omdat ik de goedkopere aanbiedingen van anderen (achteraf terecht) niet altijd vertrouwde en door de bomen het bos ook niet meer zag. De grote hoeveelheid keuzemogelijkheden die door de toenemende welvaart ontstaan, kunnen dus ten koste gaan van ons welzijn en welbevinden.

Ook door psychische factoren kan keuzevrijheid een probleem worden. Namelijk als we ons afhankelijk stellen van de ander en daardoor onze keuze laten bepalen, of de ander voor ons laten kiezen en/of beslissen. Bijvoorbeeld iets kopen, of ergens heengaan, omdat de ander het ook heeft of doet en je erbij wilt horen, terwijl je liever iets anders had of deed. Ook dan is ons welzijn in het geding.

We kunnen onze keuzes maken vanuit eigenbelang. Daar is niets mis mee, tenzij je er anderen door schaadt. Als je moe bent en graag wilt zitten, dan kun je voor jezelf kiezen en blijven zitten, of je plaats toch afstaan aan bijvoorbeeld een zwangere vrouw. Onze keuzes worden mede bepaald door onze opvoeding, waarden en normen en levensbeschouwing. Uit wetenschappelijk onderzoek naar het gedrag van consumenten is gebleken dat de keuzes die mensen maken in zekere zin voorspelbaar zijn, maar dat is beslist niet altijd het geval. Mensen maken keuzes o.a. op basis van hun gezond verstand, uit praktische overwegingen en op basis van hun gevoel.

Beperkt worden in keuzevrijheid

Mensen die in armoede leven, hun leven bedreigd zien door ziekten, of in mensonterende omstandigheden leven, wonen en werken, worden in ernstige mate in hun keuzevrijheid beperkt.

We hebben de keuze om ons wel of niet met anderen te verbinden en om met de ander samen te leven, te wonen of te werken. Vele mensen hebben die keuze echter niet, of slechts ten dele. Vele meisjes en vrouwen worden nog uitgehuwelijkt, er is nog steeds kinderarbeid en wereldwijd worden mensen op allerlei manieren in hun keuzevrijheid beperkt.

Onze keuzes worden bepaald door hetgeen we via de verschillende media tot ons krijgen en waar we ons wel of niet door laten beïnvloeden. Als informatie bewust niet objectief of van slechte kwaliteit is, informatie bewust wordt achter gehouden, of we er geen toegang toe hebben, dan kunnen we niet tot een goede keuze komen. Wereldwijd maken bedrijven, organisaties, overheden en individuen zich daaraan schuldig met als doel anderen te indoctrineren, te manipuleren of te tiranniseren.

Veel discussie is gaande in hoeverre overheden ons niet beperken in onze keuzevrijheid. Denk bijvoorbeeld aan de discussie rond het persoonsgebonden budget, de thuiszorg, wat zit er wel en wat niet in het basispakket van de zorgverzekering, het gebruik van alternatieve geneeswijzen, enz. Of de discussie over het wel of niet meebetalen aan de oudedagsvoorziening van anderen, de schoolkeuze, enz. Vragen rond keuzevrijheid raken onze autonomie en solidariteit.

Hoe maken we de juiste keuzes?

Willen we onze keuzevrijheid – waar we gelukkig mee dienen te zijn – optimaal, evenwichtig en menswaardig benutten, dan is het noodzakelijk dat we ons continu bewust zijn van onze hoofd-, bij- en schijnmotieven die we daarbij hanteren. Je kunt een dure en luxe auto kopen uit veiligheidsoverwegingen en omdat je heel veel kilometers rijdt jaarlijks(hoofdmotief), of omdat het altijd al je droom was en er hard voor gewerkt hebt(bijmotief), of omdat je er over wilt opscheppen en het een statussymbool voor je is.(schijnmotief).

Keuzevrijheid kent ook een filosofisch, levensbeschouwelijk aspect. Was het een vrije keuze om hier, en in het gezin van oorsprong, geboren te worden of niet? Hebben we de mogelijkheid om in vrije keuze afstand te nemen van de waarden, normen en levensbeschouwing die we door ouders en opvoeders meekregen? Het is van belang dat we onze keuzes maken op basis van ons innerlijk kompas, ons denken en voelen, onze intuïtie en met eerbiediging van de mensenrechten van anderen en eerbied voor al het geschapene.

De volgende vragen zijn wellicht behulpzaam bij jouw visie op en omgaan met keuzevrijheid:

01. Waardoor laat jij je keuzes bepalen?
02. In hoeverre word jij beperkt of laat jij je beperken in je keuzevrijheid en door wie of waardoor?
03. Welke bijdrage kun en wil jij leveren aan het realiseren van dit mensenrechtenthema in je directe leef-, woon- en werkomgeving, lokaal, nationaal en/of internationaal?

Deel s.v.p. met ons jouw ervaringen met het omgaan met keuzevrijheid en praat erover met je leef- en werkomgeving.

Dit is het vierde artikel in een serie van acht artikelen waarin ik de acht mensenrechtenthema’s http://www.ikverbind.nl/pages/a-8mensenrechten.html behandel. Telkens beginnend met de daarbij behorende mensenrechtenartikelen. Daarna geef ik een visie weer op dit thema, bedoeld als aanzet voor een dialoog. Ik hoop dan ook dat velen op de artikelen zullen reageren en hun visie zullen weergeven.
De eerste drie artikelen over gelijkwaardigheid, respect en veiligheid werden geplaatst op respectievelijk 31-10, 04-11 en 05-11-2011.